Kunst & Cultuur

Deze stijlen uit de Europese kunstgeschiedenis waren al wijdverbreider dan de Vroeg-Christelijke en Byzantijnse kunst maar ook nog steeds niet echt Europees, immers het verspreidingsgebied beperkt zich tot het Rijk van Karel de Grote en van de opvolger daarvan, het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Dit is dan ook een echt keizerlijke kunst voortgekomen uit een hofcultuur, anders dan de Romaanse kunst uit Italië en Frankrijk. Hoe kon dit ontstaan bij die volksstam van de Franken, die toch geen traditie van monumentale kunst hadden, waarom bouwden ze die grootse Kaiserdomen in het Rijnland?

Eén van de grootste havensteden uit de oudheid was de stad Byblos, die nu in Libanon ligt. Het is een oude stad: de bewoning begon 8500 jaar geleden. In deze havenstad ontmoetten volkeren uit het Nabije Oosten en het Middellandse Zeegebied elkaar: Egyptenaren, Assyriërs, Perzen, Grieken en Romeinen. De stad werd een lange tijd bewoond door de Feniciërs. Een voorloper van ons alfabet is door de Grieken van deze Feniciërs overgenomen. Byblos speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van ons alfabet. Het Griekse woord voor boek, biblion, is  van de Griekse naam van de stad afgeleid. Wij gebruiken het nog steeds in woorden als bibliotheek, bibliografie en bijbel. In de Bronstijd was Byblos lange tijd een vazal van de Egyptische farao’s. Byblos leverde onder andere cederbomen aan Egypte. De koningen van Byblos lieten zich in die tijd in rotsgraven begraven, die in 1922 gevonden zijn. Vanaf oktober 2022 is in het Rijksmuseum van Oudheden een grote tentoonstelling over Byblos te zien.

De figuur van Johannes de Doper speelt een primaire rol in kunst, gezien de vele artistieke representaties die hem altijd een bijzondere plaats en aandacht hebben gegeven. Merkwaardig genoeg, bestaan er in meerdere culturen figuren die, door de millennia heen, namen hebben die allemaal dezelfde etymologische wortel delen en die vergelijkbare karakteristieken tonen. Door een aandachtige analyse wordt langzaam duidelijk dat zich achter deze namen hetzelfde principe verschuilt, dat wat in het voorouderlijke tijdperk de beschaving aan de mensheid heeft gebracht en die in iedere cultuur altijd trouw is gebleven aan zijn belangrijkste eigenschap: de onlosmakelijke band met het element water.

De lezing belicht het werk en leven van een kunstenaar die in veel opzichten een unicum in de kunstgeschiedenis vormt. Zijn onmiskenbare picturale techniek, die zich over schaduw en licht uitstrekt, samen met het gebruik van verrassend realisme en modellen en situaties uit het dagelijkse leven, zijn in de loop der eeuwen door vele generaties schilders als voorbeeld genomen, tot de dag van vandaag.

Tussen 1000 en 1200 AD ontstond de eerste echt Europese kunst, het Romaans, te herkennen in heel Christelijk West-Europa. Het ontstond in Frankrijk en werd al snel in Italië overgenomen en daarna in de rest van West-Europa. De pelgrimsroutekerken in Frankrijk en de Dom van Pisa getuigen van een nieuwe opvatting van Christelijke bouw-, beeldhouwkunst. De schilderkunst in St. Savin, Pomposa en Bayeux zijn bijzonder maar wèl een voortzetting van wat voorafging. Regionale verschillen tussen regio’s als Toscane, Bourgondië en Normandië worden herkenbaar.

In 2022 vieren we het feit dat Gouda 750 jaar daarvoor van graaf Floris V stadsrechten ontving. In deze lezing hoort u hoe de middeleeuwse Gouwenaar leefde en hoe Gouda de turbulente 16e eeuw door kwam. Onze stad werd bekend door haar kaas en pijpen maar werd daar eigenlijk wel het grote geld mee verdiend? En hoe religieus waren die stadsbewoners met hun grote Sint Janskerk nu eigenlijk? Tijdens de lezing horen we al veel antwoorden op deze vragen, maar op de wandeling door de stad zien we zelf hoe de stad zich in acht eeuwen ontwikkelde tot het huidige Gouda. 

De tweede les is een rondwandeling. Deze wordt gehouden op de zaterdag na de lezing. Tijd en plaats in overleg met de docent.

Vanaf ongeveer 3000 v.Chr. leerden de volkeren van Europa om wapens en werktuigen van brons te maken. Vanuit het oosten verspreidde deze kennis zich langzaam naar het westen tot ongeveer 1000 jaar later ook in Nederland bronzen voorwerpen werden gemaakt. Omdat brons, bestaande uit koper en tin, niet in Nederland voorkomt, moeten er lange handelsroutes zijn geweest om deze metalen door Europa te vervoeren. Uit deze tijd dateren schatvondsten, die niet alleen van brons maar ook van goud en zilver gemaakt werden. Gouden sieraden en zelfs gouden hoeden zijn teruggevonden. Heel bijzonder is een bronzen schijf met daarop een gouden zon, maan en sterren, die illegaal opgegraven werd in het oosten van Duitsland. Deze schijf van Nebra laat zien dat mensen toen ook al de hemel bestudeerden. Tijdens de bronstijd wordt voor het eerst schrift gebruikt in Europa: in Griekenland ontstaan waarschijnlijk onder invloed van Egypte of het Nabije Oosten meerdere soorten schrift.  

Voor deze cursus duiken we in de geschiedenis van het middeleeuwse Gouda. Broederschappen die veelal als de religieuze voorlopers van de gilden worden gezien kwamen ook in Gouda voor. We maken kennis met de bekendste broederschappen en gilden, en zullen horen wanneer en waarom ze weer uit de samenleving verdwenen. Ook zal tijdens deze cursus duidelijk worden waar we in het moderne Gouda nog aan deze middeleeuwse organisaties herinnerd worden. 

De tweede les is een rondwandeling. Deze wordt gehouden op de zaterdag na de lezing. Tijd en plaats in overleg met de docent.

In de oudheid lieten koningen van het Nabije Oosten en Egypte prachtige tuinen aanleggen. Of de beroemde Hangende Tuinen van Babylon ooit hebben bestaan, is niet zeker, maar we weten wel zeker dat de koningen van Assyrië en Perzië tuinen en parken lieten aanleggen bij hun paleizen. Deze tuinen kennen we uit afbeeldingen en beschrijvingen. De Grieken namen het Perzische woord voor deze omheinde gebieden over als paradeisos. In veel Egyptische graven zijn afbeeldingen gevonden van prachtig aangelegde tuinen. De Romeinen waren gek op de natuur. Dat is goed te zien in de vele schilderingen van prachtige tuinen uit de huizen van de rijkste Romeinen. Zo haalden ze de natuur binnen. In hun buitenhuizen namen ze geen genoegen met schilderingen alleen: ze lieten prachtige tuinen aanleggen met bijzondere planten en een fonteintje of kanaaltje. Beroemd zijn de tuinen van de allerrijkste Romeinen rondom Rome. Uit opgravingen weten we dat deze tuinen vol stonden met kopieën van Griekse beelden. Veel voorbeelden van Romeinse tuinen zijn teruggevonden in de steden en villa’s, die bedekt zijn door de uitbarsting van de Vesuvius. Op een aantal plekken zijn deze tuinen gereconstrueerd, waardoor we nu een goed idee krijgen van de pracht van deze oude tuinen.